• صفحه نخست
• تاریخ سینمای مستند

تولد سینمای مستند را می توان مقارن با خود سینما دانست، بدین معنا که تاریخ سینمای مستند با تاریخ سینما و نمایش فیلم همراه است.  اهمیت و ارزش این سینما را می توان در پیوند عمیق واقعیت و تصویر مستند جستجو کرد. در حقیقت فیلم مستند بازسازی صادقانه ی وقایع اطراف ماست. تصاویر مستند برای کسانی که پس از ما خواهند زیست تاریخی مصور و برای ما راهیست که در هیاهوی گذر زمان باقی بمانیم و فرهنگ ، رفتار و نگاهمان را به عنوان انسانهایی که در دل این رویدادها زندگی کرده اند به آیندگان عرضه کنیم.
کتاب «سینمای مستند ایران، عرصه تفاوت ها» کوششی است برای بازنگری به عرصه فیلم مستند در ایران که توسط محمد تهامی نژاد به رشته تحریر درآمده است. وی فارغ‌التحصیل رشته سینما، پژوهشگر و مستندساز است. تهامی نژاد از جوانی، کار تحقیق درباره سینمای ایران و مستندسازی را همزمان پیش برده است. او همچنین در فرهنگ نوشتاری سینمای ایران (از مجموعه از ایران چه می‌دانم؟) ، ترجمه لوتر اثر جان آزبرن و ترجمه کتاب مستند تلویزیونی را به رشته تحریر در آورده است. تدریس در زمینه مستندسازی، ریاست انجمن مستندسازان سینمای ایران و پژوهش بیش از هشتصد فیلم مستند، گزارشی و خبری در فیلم‌نامه ملی ایران از جمله فعالیت‌هایی است که تهامی نژاد تا کنون در کارنامه خود به ثبت رسانیده است.
فصل اول این کتاب با ارائه عمده ترین نظریه ها پیرامون فیلم مستند آغاز می گردد و مولف پس از تقسیم بندی سینمای مستند ایران به سه دسته داستانی ، بازسازی شده و محض، به بررسی عرصه های مختلف مستند محض به مثابه گسترده ترین حیطه می پردازد. شرح تاریخ سینمای مستند از ابتدای ورود دوربین به ایران تا سال 1345 در فصل دوم مورد اشاره قرار گرفته است. نویسنده در ابتدای این فصل به بررسی اولین تجربه های فیلمسازی مستند در ایران پرداخته و سپس چهره های برجسته سینمای مستند در فاصله ی 1335 تا 1345 را معرفی و آثار مهم آنها را مورد بررسی قرار داده است. در قسمت پایانی این فصل نویسنده از طریق سه فیلم ایلی مقوله ی فیلم مردم نگاری بدون مردم شناس و فیلم مردم نگاری توسط مردم شناس را توضیح می دهد و به تفصیل به بررسی فیلم بلوط اثر دکتر نادر افشار نادری به عنوان نخستین اثر مردم نگاری علمی ایران می پردازد.
فصل سوم با معرفی چند تن از فیلمسازانی که به ثبت زندگی و فرهنگ از طریق دوربین پرداختند، آغاز می شود و سپس به بررسی آثار مهم ایشان اختصاص پیدا می کند که از آن جمله به بررسی فیلم های «باد جن» ساخته ی ناصر تقوایی، «تپه های قیطریه» و «تپه مثل پلکان» اثر پرویز کیمیاوی پرداخته است. در ادامه این فصل آثار منوچهر طیاب (که غالباً فیلمهای فرهنگی با موضوع معماری یا سنن ملی و مذهبی اند) مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته و در انتهای فصل از ایجاد گرایشهای تازه در روش فیلمسازی اوایل دهه پنجاه سخن به میان آمده است. انقلاب و ثأثیرات آن بر موضوع و نگرش فیلمهای مستند ساخت آن دوره، فصل چهارم از کتاب را به خود اختصاص داده است. نویسنده جوهره ی غالب فیلمهای مستند اجتماعی در این دوره را نگاهی به گذشته و تصویری می داند که از وضعیت لایه های زیرین جامعه ارائه می دهند. در پایان بررسی سیمای عمومی مستند سازی در دهه شصت که عمدتاٌ به خاطر مسائل پس از انقلاب به ویژه جنگ پدیده ای دولتی بود، فعالیت فیلمسازان مختلف این دوره مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
 نگرش های انتقادی درباره ی فضای فیلم سازی در دهه شصت و بررسی وضعیت مستند سازی در دهه هفتاد مسائلی است که نویسنده در فصل پنجم بدان پرداخته است. با ذکر این توضیح که «فیلم مستند یک انتخاب اجتماعی-هنری است ودر یک الگوی جامعه شناختی ویژه که دارای یک مجموعه قواعد است،ساخته می شود و به نمایش در می آید»(ص 175) و «در تاریخ سینمای مستند ایران هر گونه شکلی از تولید فیلم مستند ، تا حد زیادی به امکانات فرد و سطح تغییرات این الگو ، امکانات بالقوه رسانه از جمله مشخصه های شمایلی مستند و نگره های مسلط به آن وابسته بوده است»(ص 176)، نویسنده به بررسی الگوهای اجتماعی تولید و رویکرد های رسانه ها در دهه هفتاد می پردازد .
این کتاب با نثر ساده و بی تکلفش به خوبی می تواند مورد استفاده ی عموم علاقمندان به تاریخ سینما قرار گیرد. تصاویری که در قسمتهای مختلف کتاب مرتبط با موضوع مورد بحث آورده شده به همراه پی نوشتهای آخر هر فصل به اعتبار اسنادی مطالب آن افزوده است. فهرست نمایه ای که در انتهای کتاب آورده شده موجب سهولت کار محققان این حوزه در امر پژوهش شده است.

“تمامی محتوا مندرج در سایت متعلق به رسانه ریتم آهنگ می باشد و هرگونه کپی برداری با ذکر منبع بلامانع است.”